PlanDag 2025 – Lage landen, hoge contrasten

Over hoe plannen opnieuw mens, ruimte en samenleving, nu en later kan verbinden – 21 & 22 mei 2025, Groningen (NL)

De Nederlandse planbureaus publiceren op 17 september 2024 een persbericht met de kop: “Kabinet kiest voor brede welvaart hier en nu ten koste van later”. Ze hekelen in hun analyse de eenzijdige focus op het woningtekort en de beperkte aandacht voor kwetsbare leefomgevingswaarden zoals klimaat- en natuurherstelbeleid. Een eenzijdige focus leidt er ook vaak toe dat grote opgaves unilateraal worden opgepakt en de contrasten tussen deze opgaven groeien. Er wordt vaker gekozen voor (politieke) ad hoc-oplossingen, mede door de opstapeling van reële (en beleefde) crises. Dit is misschien even schrikken voor de ruimtelijke professional. Het ruimtelijk discours in de lage landen stond het afgelopen decennium in het teken van het verbinden van de grote veranderingen op het vlak van klimaat, energie en natuur. Ondertussen groeit er bij de nieuwe regeringen in zowel Nederland als Vlaanderen een andere focus. Ze reageren op een ongemak in de samenleving en zetten met begrippen zoals ‘bestaanszekerheid’ of ‘een warm Vlaanderen’ de alledaagse levenskwaliteit van mensen weer hoog op de agenda. Het is ook een duidelijk signaal aan de omgevingsprofessional: Gij zult beter onderbouwen of de maatregelen die u voorstelt wel haalbaar, betaalbaar en aanvaardbaar zijn voor gewone burgers en ondernemers.

Het vinden van maatschappelijk draagvlak zit nochtans diepgeworteld in ons vakgebied. De meeste ruimtelijke professionals hebben wellicht de definitie van de Commissie Van Veen (1971) nog van buiten moeten leren: “Ruimtelijke ordening is het zoeken naar en het tot stand brengen van de best denkbare wederkerige aanpassing van ruimte en samenleving, zulks ter wille van die samenleving”. Ook vandaag is de socio-economische conditie onverminderd relevant. We herkennen haar in begrippen zoals brede welvaart (Nederland) of de 10 kernkwaliteiten uit het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) geeft op haar website aan dat brede welvaart in essentie gaat over het welzijn van mensen. Het is een maatstaf voor alles dat mensen van waarde vinden. Naast materiële welvaart gaat het ook om zaken als gezondheid, onderwijs, milieu en leefomgeving, sociale cohesie, persoonlijke ontplooiing en (on)veiligheid. Het gaat zowel om de kwaliteit van leven in het ‘hier en nu’, als om de effecten van onze manier van leven op het welzijn van mensen op andere plekken en voor toekomstige generaties. Het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen hanteert 10 kernkwaliteiten als verbreed kader voor een kwaliteitsvolle inrichting en een optimaal beheer van de omgeving. De kwaliteiten economische vitaliteit, inclusief samenleven en gezondheid, geven uiting aan de wens omgevingsvraagstukken maatschappelijk te benaderen.

Er bestaat dus wel degelijk een begrippenkader om opgaven in de fysieke leefomgeving vanuit een breder maatschappelijk perspectief te benaderen. De vraag is hoe je als ruimtelijke professional vanuit dat brede kader de verbinding maakt naar de alledaagse leefwereld van mensen. Mensen met verschillende achtergronden, in verschillende omstandigheden, en op verschillende plekken.

Thema’s zoals betaalbaar wonen, veiligheid, grootstedelijke probleemwijken, toegang tot voorzieningen (ziekenhuizen, scholen, winkels, vervoer) en plattelandsarmoede staan zowel in Vlaanderen als Nederland hoog op de maatschappelijke agenda. Als ruimtelijke professionals behouden we de opdracht om de mogelijke contrasten tussen deze vraagstukken te overbruggen en deze kwesties op een toekomstgerichte manier aan te pakken in het licht van langetermijnopgaven zoals klimaatverandering, biodiversiteitsherstel of de energietransitie. Tegelijk zullen we deze grote opgaven moeten verbreden met socio-economische uitdagingen in het hier en nu. Daarbij moeten we burgers en ondernemers betrekken en aan boord houden bij verandering. “Plannen bouwen [..] op de kennis, wijsheid, belangen, zorgen, wensen en dromen van inwoners”, zoals het herstelprogramma Nij Begun voor het Groningse gaswinningsgebied het formuleert. De transitie naar een duurzame samenleving vraagt om grote investeringen van zowel private als publieke spelers in onder andere gebouwen, infrastructuur, nieuwe technologieën en competenties (o.a. green skills). Deze investeringsnoden kunnen nieuwe sociale ongelijkheden creëren en bestaande ongelijkheden versterken. Die ongelijkheid wordt alvast zo ervaren. De Eurobarometer (2022) geeft bijvoorbeeld aan dat slechts 46% van de Europeanen het vertrouwen heeft dat in 2050 duurzame producten, diensten en energie voor iedereen betaalbaar zullen zijn.

De titel van de PlanDag 2025 is ‘Lage landen, hoge contrasten’. Graag willen we binnen dit thema met u in discussie over de verbindende en verbredende rol die ruimtelijke professionals kunnen spelen in het overbruggen van scheidslijnen tussen opgaven in de leefomgeving voor nu en straks en voor hier en elders.